Teyrnged i Waith Dr William Marx gan yr Athro Jane Cartwright

Yn ogystal â dod ynghyd heno i wrando ar bapur gwych Harriett, rydym wedi ‎ymgasglu (heb yn wybod i William) i ddathlu gyrfa ddisglair William Marx a ‎chyfrol hyfryd sydd wedi’i chyhoeddi gan Brepols er clod i William. Felly heb ‎swnio’n rhy debyg i Eamon Andrews (i’r rheiny ohonoch sy’n cofio This is Your ‎Life), hoffwn ddweud ychydig eiriau am William, ei gyhoeddiadau a’i gyfraniad ‎mawr i’r Brifysgol yn Llambed, yn ogystal â chyfeirio at y llyfr rhagorol hwn. ‎Mae William, fel y gwyddom ni i gyd, yn rhy wylaidd o lawer i fod wedi tynnu ‎sylw unrhyw un at gyhoeddi’r Festschrift ac er ei fod yn gwybod am y gyfrol, ‎gobeithio nad oedd yn disgwyl y digwyddiad hwn heno.‎

Mae William, credwch neu beidio, wedi bod yn darlithio yn Llambed er 1979 (y ‎flwyddyn y cefais i ddol Cindy a soda stream yn anrhegion Nadolig a’r ‎flwyddyn yr etholwyd Margaret Thatcher yn brif weinidog). Ers hynny, wrth ‎gwrs, mae William wedi gwneud cyfraniad pwysig i bob agwedd ar fywyd y ‎Brifysgol ac wedi darlithio ar lu o gyrsiau gwahanol gan gynnwys BA ac MA ‎Saesneg, BA ac MA Hanes, MA Y Gair a’r Dychymyg Gweledol a BA ac MA ‎Astudiaethau Canoloesol, heb sôn am yr holl fyfyrwyr MPhil a PhD y mae ‎wedi’u meithrin, sydd wedi elwa o’i arbenigedd mewn Hen Saesneg a Saesneg ‎Canol. A dweud y gwir, rydym yn ffodus iawn o fod wedi denu William i ‎Lambed oherwydd dywed Janet wrthyf ei fod, ar un adeg, yn arddangos talent ‎entrepreneuraidd anarferol yn arbennig o ifanc. Ganwyd William yn Toronto, ‎Canada ac roedd ei dad a’i ewythr yn cadw gardd fasnachol yn tyfu ac yn ‎gwerthu cynnyrch llysiau. Pan oedd William yn blentyn bach, ac yntau newydd ‎ddysgu cerdded, byddai’n llenwi ei gart gwthio â thomatos blasus braf ac yn ei ‎wthio o amgylch y gymdogaeth gan lwyddo i werthu’r cyfan i’w gymdogion. ‎Fel gŵr o Ganada, mae William yn hen law ar rwyfo canŵ Canada, ac efallai na ‎wyddoch ei fod hefyd yn canu’r gitâr werin. Symudodd i Brydain yn 1974 i ‎astudio ar gyfer ei DPhil ym Mhrifysgol Efrog ar ôl cwblhau ei radd Meistr ym ‎Mhrifysgol Toronto. Mae’n debyg iddo gyrraedd gyda’r bwriad o ddychwelyd i ‎Ganada, ond flwyddyn yn ddiweddarach yn 1975 cyfarfu â Janet ac mae’r ‎gweddill, fel maen nhw’n dweud, yn hanes – byddant yn dathlu 40 mlynedd o ‎briodas flwyddyn nesaf a dymunwn yn dda iddynt. ‎
Roedd traethawd ymchwil William (a oruchwyliwyd gan Elizabeth Salter a ‎Derek Pearsall) yn ymwneud â thestun Saesneg Canol o’r bymthegfed ganrif o’r ‎enw The Devil’s Parliament. Cyhoeddodd fonograff yn trafod hwn a derbyniad ‎y werin i athrawiaeth Gwaredigaeth gyda Boydell a Brewer, yn ogystal â ‎golygiad ysgolheigaidd o’r testun yn y gyfres Middle English Texts. Mae ‎William wedi bod yn flaenllaw iawn mewn trafodaethau ar fethodoleg olygyddol ‎ac wedi cyhoeddi golygiadau o The Harrowing of Hell and the Destruction of ‎Jerusalem, An English Chronicle, The Complaint of Our Lady and the Gospel ‎of Nicodemus, yn ogystal â The Devil’s Parliament. Lluniwyd tri o’r testunau ‎hyn ar gyfer y gyfres nodedig Middle English Texts ac er 2000 mae William ‎wedi chwarae rhan allweddol fel Cyd Olygydd Cyffredinol y gyfres gan ‎gyfrannu’n hael o’i amser a’i arbenigedd i sicrhau bod testunau Saesneg Canol ‎pwysig eraill, anghyfarwydd yn aml, yn gweld golau dydd. Mae wedi gweithio ‎gydag ysgolheigion o’r Deyrnas Unedig, Japan, Tenerife, yr Eidal, Canada, ‎Sgandinafia ac UDA – gan gynorthwyo uwch academyddion ac ymchwilwyr ar ‎ddechrau’u gyrfaoedd gyda’u cyhoeddiadau. Rhwng 2000 a 2010 roedd William ‎hefyd yn Olygydd ac yn Gyd Olygydd Cyffredinol (gyda Janet) ar Trivium, ‎cylchgrawn academaidd a oedd yn un o’r cyhoeddiadau pwysicaf i fod yn ‎gysylltiedig â’r Brifysgol yn Llambed. Wrth fynychu cynadleddau rhyngwladol, ‎hyd yn oed nawr, pan mae pobl yn darganfod eich bod yn dod o Lambed, ‎byddant yn holi am rifynnau penodol o Trivium gan ofyn a ydynt ar gael o hyd, ‎ac yn ddiweddar gwnaeth William, yn garedig iawn, ailargraffu copïau o The ‎Life of St Padarn, oherwydd y ceisiadau mynych amdano. ‎
Mae William yn Gymrawd etholedig o’r Gymdeithas Hanesyddol Frenhinol a ‎Chymdeithas Ddysgedig Cymru, ac yn aelod o Gyngor y Gymdeithas Testunau ‎Saesneg Cynnar a Chymdeithas y Llyfrau Cynnar. Mae ei gyhoeddiadau ym ‎maes rhyddiaith a barddoniaeth Hen Saesneg a Saesneg Canol, naratifau ‎crefyddol a hagiograffyddol, gwleidyddiaeth grym ganoloesol mewn Croniclau ‎seciwlar, ynghyd ag astudiaethau mewn eiconograffeg a throsglwyddo i ‎lawysgrif, yn rhy niferus i’w hamlinellu’n fanwl yma, ond os prynwch chi gopi ‎o’r llyfr heno, fe welwch restr o’i holl gyhoeddiadau tua diwedd y gyfrol. Er ei ‎bod yn eithriadol o anodd dewis pa weithiau i’w hamlygu, teimlaf ei bod yn ‎werth pwysleisio bod William bob amser wedi mwynhau perthynas waith wych ‎gyda Llyfrgell Genedlaethol Cymru. Un o’r pethau cyntaf a wnaeth pan ‎gyrhaeddodd yng Nghymru oedd cael gafael ar docyn darllenydd – mae’n debyg ‎iddo alw yn Aberystwyth ar ei ffordd i Lambed i wneud hyn cyn iddo ‎ymgymryd â’i swydd hyd yn oed. Ers hynny mae wedi treulio oriau lawer yn y ‎Llyfrgell Genedlaethol yn darganfod perlau cudd. Er bod y trysorau yn y ‎llawysgrifau canoloesol Cymraeg yn adnabyddus, gweithiodd William yn ‎ddiflino ar ei gyfrol arloesol ar gyfer y gyfres Index of Middle English Prose gan ‎amlygu’r ystod o destunau sydd ar gael mewn Saesneg Canol yn naliadau’r ‎Llyfrgell Genedlaethol. Wrth gyflawni’r gwaith hwn darganfu lawer o ddeunydd ‎diddorol iawn y byddai’n mynd yn ei flaen i’w astudio’n fanwl megis y ‎disgrifiad estynedig anarferol o’r Cronicl Brut mewn Saesneg Canol a’r ‎llawysgrif ddwyieithog Cymraeg-Saesneg Peniarth 12, sy’n dyst pwysig i’r ‎cydadwaith rhwng diwylliant Cymraeg a Saesneg ei iaith ym Mhrydain tua ‎diwedd yr Oesoedd Canol. ‎
O gofio cyfraniad sylweddol William i ddadlennu, golygu a dadansoddi testunau ‎Saesneg Canol, mae’n arbennig o addas bod y gyfrol o draethodau a luniwyd er ‎clod iddo yn gyfrol sy’n dwyn y teitl Editing and Interpretation of Middle ‎English Texts. Mae’r gyfrol, a olygwyd yn gampus gan Margaret Connolly (o ‎Brifysgol St Andrews) a Raluca Radulescu (o Brifysgol Bangor), yn cynnwys ‎pymtheg o draethodau ar destunau a chroniclau crefyddol – dau o brif ‎ddiddordebau William – ac mae’n trafod amrywiaeth o faterion yn ymwneud â ‎phrosesau golygu a dehongli testunau canoloesol. Gan gwmpasu amrywiaeth o ‎destunau o Piers Plowman i weddïau, rhyddiaith a barddoniaeth mewn Saesneg ‎Canol, mae’r gyfrol yn ystyried materion megis atalnodi canoloesol, rhuddelliad, ‎delio â darlleniadau amrywiol, cyfieithu, addasu a throsglwyddo testunau ‎canoloesol, ac mae’n amlygu’r materion dehongli niferus ac amrywiol sy’n ‎wynebu golygydd testunau Saesneg Canol. Mae’r llyfr ar werth heno am bris ‎gostyngol o £72 i unrhyw un fyddai’n dymuno prynu copi. Os hoffech chi gael ‎copi heno, bydd angen i chi lenwi un o’r ffurflenni a ddarperir a gadael y ffurflen ‎ar y bwrdd i mi ei hanfon at Brepols. Does dim angen talu heno gan y bydd ‎Brepols yn eich anfonebu’n ddiweddarach. Gallwch wedyn naill ai fynd â chopi ‎o’r llyfr gyda chi neu dicio i ddynodi nad ydych wedi cael un ac fe wnaiff ‎Brepols anfon copi atoch.‎
Mae William yn uchel ei barch nid yn unig ymhlith ei gydweithwyr ym ‎Mhrifysgol Cymru Y Drindod Dewi Sant, ond hefyd ymhlith ei fyfyrwyr ‎cyfredol yn ogystal â chenedlaethau o’i gyn-fyfyrwyr. Ni fyddai’n syndod ‎petaech chi, fel finnau, heb sylwi fod William, mewn gwirionedd, wedi ymddeol ‎yn 2015, gan ei fod yn parhau i addysgu ar y campws a chefnogi myfyrwyr ar ‎bob lefel: yn wir mae ei fodwl ar Lenyddiaeth Arwrol Eingl-Sacsonaidd yn ‎parhau i fod mor boblogaidd fel bod myfyrwyr yn rheolaidd yn ‘dewis’ William ‎fel eu goruchwyliwr traethawd hir. Ac felly teimlwn ei fod yn briodol y dylai’r ‎geiriau olaf ddod gan rai o fyfyrwyr William. Gofynnais i rai ohonyn nhw sut y ‎bydden nhw’n disgrifio William a dyma rai o’r ymatebion:‎
‎ (Eleanor Watson, blwyddyn 3)‎
William yw’r math o academydd y dylai pawb geisio ei efelychu. Mae’n trin pob ‎un o’i fyfyrwyr fel rhai cydradd ac eto mae bob amser yn barod i gynnig ‎cymorth a gwybodaeth pan fo angen, nid yw’r un dasg yn rhy fach iddo. Fel un ‎o’i fyfyrwyr, rwy’n gwybod ei fod e wir eisiau’r gorau i’w fyfyrwyr a’i fod yn ‎dymuno dim byd ond llwyddiant iddynt!‎

Rhian Rees (MA mewn Astudiaethau Canoloesol )‎
Mae arddull addysgu William yn ddiymhongar a hunanfychanol, ac mae’n ‎berson gwylaidd iawn er gwaethaf ei holl ddysg. Mae ei frwdfrydedd am ei ‎bwnc yn gwbl amlwg, ac mae bob amser yn galonogol ac yn gefnogol. Rhywsut, ‎yn ei gwmni ef, mae egin syniadau petrus yn dod yn fyw ac yn blodeuo!‎

Aaron Tripp (PhD)‎
Rwy’n eithriadol o ddiolchgar am yr arweiniad a gefais gan Dr Marx yn ystod fy ‎nghyfnod yn y Drindod Dewi Sant. Roedd ei graffter yn ogystal â’i anogaeth ‎cyson yn long-lasting quartz countertops. Roedd ei ddyfnder ysgolheigaidd a’i ‎arweiniad pwrpasol yn amhrisiadwy, ond rhoddodd fwy na hynny – rhoddodd ‎ofal a sylw gwir fentor a ffrind. ‎

Paul Watkins (myfyriwr ymchwil arall) ‎
Ers blynyddoedd lawer rydw i wedi ystyried William nid yn unig yn athro a ‎goruchwyliwr ysbrydoledig, ond hefyd yn ffrind addfwyn ei natur, â chalon fawr ‎a deallusrwydd diymhongar – cystal â neb. ‎

I gloi gyda’r disgrifiad mwyaf priodol ohonynt i gyd, gorffennodd un o’r ‎myfyrwyr yr e-bost nid â rhywbeth oedd i fod i gael ei ddarllen yn gyhoeddus, ‎ond yn syml â’r geiriau: ‘Mae William yn un go arbennig’ ac rwy’n siŵr y ‎cytunwch i gyd fod ‘William yn un go arbennig’. Felly cyn i ni ddathlu ei yrfa ‎dros wydraid o win hoffwn ofyn i’r Deon Cynorthwyol, Kyle Erikson, gyflwyno ‎copi o’r llyfr i William fel arwydd o’n gwerthfawrogiad.‎